Moj dolazak u „Večni grad” poklopio se sa malim teorijskim istraživanjem o uticaju političke ideologije na arhitekturu. Tako sam pre samog dolaska znao da ću morati da obiđem Musolinijev „Treći Rim”, čitavo jedno predgrađe iz fašističkog perioda koje je preživelo savezničko oslobađanje Rima 1944.
Natpis na kubičnom koloseumu: "Narod pesnika, umetnika, heroja, svetaca, mislilaca, naučnika..."
Roma aeterna III
1936. Italija je uspešno lobirala za održavanje Svetske izložbe u Rimu 1942. Iako izložba nikada nije bila održana, veliki deo planiranih objekata u novom Rimu je završen. Tragikomični diktator lično nadgleda radove, i oslanja se direktno na nasleđe Rima pa i renesansne Italije da bi stvorio arhitekturu dostojnu nove rimske arijevske rase. Tako nastaje četvrt E.U.R. (Esposizione Universale di Roma). No, Musolini do poslednjeg trenutka nije bio u stanju da se odluči za arhitektonski pokret koji bi obeležio doba novog Rima. U Rimu tako uporedo žive italijanske varijante tradicionalističkih i modernističkih ideja u arhitekturi. Pokreti se nazivaju “Idealističkim” tj. “ Racionalističkim” i “Futurističkim”.
Palata kongresa
EUR se ukotvio na južnim obodima Rima, na putu za Ostiju. Već na nekih kilometar-dva od samog predrgađa kad se ide od centra Rima, nazire se čuveni Kubični koloseum, objekat koji se vidi i sa kupole Svetog Petra nekih 7-8 km dalje. U centru EUR-a nalazi se Imeprijalni trg okružen “Palatom antičke umetnosti”, “Palatom narodne umetnosti i tradicije”, “Moderne umetnosti” i konačno “univerzalne nauke”. Na obodima naselja na završecima bulevara raspoređeni su “Palata Rimske civilizacije” (u kojoj se nalazi i preogromna maketa antičkog Rima) “Palata kongresa”, “Muzej civilizacije Rima” itd.
|
U samom centru kompleksa nalazi se veliki opskurni obelisk koji prikazuje rimski narod u raznim radnim pozama... Građevine su raspoređene tako da je iz apsolutno svakog dela naselja moguće videti bar jednu od njih. Pozivanje na tradiciju antičkog i renesansnog Rima više je nego jasno. Visoke kolonade linijskih građevina koje formiraju neke nove forume, neorenesansna crkva Petra i Pavla, sa ogromnim statuama svetaca, kupolom koja podseća na sv Petra i borbenim arhanđelom na vrhu koji kao neki paganski patron vlada prostorom, mnoštvo statua bogova, mozaika i natpisa „Roma Aeterna” na kamenim gromadama i četvrtasti koloseum koji sa najvišeg brdu u EUR-u a motri na ulicu civilizacije rada su samo neke od veduta karakterističnih za treći Rim. |
 |
| Crkva Petra i Pavla |
Zbog ovako jasnih asocijacija svakom objektivnom posmatraču koji bi se slučajno i iznenada našao u ovom prostoru bilo bi u svega par sekundi jasno u kom se delu sveta nalazi. EUR danas je elitna četvrt, sa poprilično skupim stanovima. Rimljani, mada ovu arhitekturu ne cene kao ono što se može videti u istorijskom centru grada, ističu kako je EUR dobar za život.
Muzej rimske civilizacije
U trenutku moje posete Rimu, u palati kongresa održavao se sajam knjiga, Kubični koloseum je iskorišten kao reklamni pano za novi film o agentu 007, a veliki deo prostora zauzela je ulična pijaca sireva , meda i kojekakvih drangulija. Običan čovek ipak je nekako humanizovao ovu arhitekturu za koju tvrde da je nehumana. Ostaje za žaljenje činjenica da sam nekim čudom uspeo da propustim izložbu fotografija i modela fašističkih kuća italije u zgradi „Centralnog arhiva”.
 |
 |
|
| Palata civilizacije Rima | Obelisk |
Tek po dolasku u Rim, u nekom sasvim slučajnom razgovoru, saznao sam da postoji još jedna planski izgrađena četvrt iz doba fašizma u Italiji. U šetnju po ovoj lepo ušuškanoj i skoro neprimetnoj četvrti poveli su me njeni stanovnici. Ni na licu mesta, ni po povratku nisam našao siguran podatak o tome ko je inicirao njenu izgradnju. Sve u svemu, njeni stanovnici tvrde da su je počeli fašisti.
U godinama pre izgradnje EUR-a, a za vreme vladavine fašista, na obroncima brdašca Garbatelle nastaju četvrti za srednji sloj i sirotinju, tzv. Lotte, ili kako ih još zovu, Lotti di Mussolini. Zgradice koje su građene po blokovima, i koje je gradilo desetak arhitekata, možda su po ideji srodne sa utopističkim vrtnim gradovima Engleske sa početka XX veka.
Ulice su projektovane tako da su same Lotte razbacane u sa zemlje neshvatljivom rasporedu. Iako je svaka kuća obeležena znakom „Lotto di portimeria” i brojem, to nikako ne pomaže snalaženju. Sva dvorišta su povezana i otvorena ka ulici, a istovremeno jasno odvojena. Današnje bašte u kojima rastu palme i pinnio borovi nekada su bile namenjene voću i povrću koje bi zajednički koristili stanovnici blokova.
Lotte su neverovatan konglomerat boja i oblika, pasaža i dvorišta, brdašaca i uličica. Uz vrlo prijatan ambijent, ovaj deo grada ima i prepoznatljivost kako samog kraja tako i svakog elementa prostora, ulice, kuće, dvorišta, pa i terase prozora i dimnjaka. Svi objekti imaju neke karakteristike istorijske arhitekture, pomalo art nouvoua, i ko zna još čega. Danas ga naseljava mahom levičarski opredeljeno stanovništvo što savršeno i odgovara naselju zamišljenom za radnika.
Sredinom 30-ih, kada Musolinijeva politika pravi oštriji zaokret ka radikalnom, završava se i širenje Lotta. Kako i zašto je ista politika iznedrila dva dijametralno suprotna naselja teško je reći. Možda je u pitanju ideološka nedorečenost, možda regionalna karakteristika i kulturna nespremnost da prati možda impotentnu politiku, možda kao i u Nemačkoj i SSSR-u samo smenjivanje dva dijametralno različita odnosa vlasti, arhitekture i pojedinca.
Bilo kako bilo, ova dva uslovno kvalitetna naselja iz istog perioda koegzistiraju na razdaljini od svega kilometar, da posvedoče o jednom vremenu, i jednoj razlici.
